Απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα των αγροτών σχετικά με θέματα που αφορούν την Νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε μια ακόμα προσπάθεια να ενημερώσει του ενδιαφερόμενους σε όλη την Ευρώπη. Στο παρακάτω κείμενο η Κομισιόν μεταξύ άλλων απαντά σε ερωτήματα που έχουν να κάνουν με την εισοδηματική στήριξη των γεωργών, σε τι αποσκοπούν οι άμεσες ενισχύσεις, πως λειτουργούν οι αγορές γεωργικών προϊόντων στην ΕΕ, πώς χρηματοδοτείται η ΚΑΠ κ.λπ. Αναλυτικά στην ανακοίνωσή της η Κομισιόν αναφέρει:
Πόσο αγροτική είναι η ΕΕ;
Οι αγροτικές περιοχές αντιπροσωπεύουν πάνω από το 77% της επικράτειας της ΕΕ (47% γεωργικές εκτάσεις και 30% δάση) και φιλοξενούν περίπου το ήμισυ του πληθυσμού της (αγροτικές κοινότητες και άλλοι κάτοικοι)..................
Πόσοι γεωργοί υπάρχουν στην ΕΕ;
12 εκατομμύρια (πλήρους απασχόλησης). Συνολικά, η γεωργία και η βιομηχανία τροφίμων - η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη γεωργία για τον εφοδιασμό της - αντιπροσωπεύουν το 6% του ΑΕΠ της ΕΕ, 15 εκατ. επιχειρήσεις και 46 εκατ. θέσεις εργασίας.
Τι είδους γεωργικές εκμεταλλεύσεις υπάρχουν στην ΕΕ;
Τα είδη των γεωργικών εκμεταλλεύσεων ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό. Περιλαμβάνουν την εντατική, την κλασική και τη βιολογική γεωργία. Η ποικιλομορφία αυτή έχει αυξηθεί ακόμη περισσότερο με την προσχώρηση στην ΕΕ των νέων χωρών από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.
Η πιο συνηθισμένη περίπτωση είναι οι οικογενειακές γεωργικές εκμεταλλεύσεις, οι οποίες συχνά μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά.
Οι Ευρώπη έχει 12 εκατομμύρια γεωργούς και το μέσο μέγεθος μιας γεωργικής εκμετάλλευσης είναι γύρω στα 15 εκτάρια (συγκριτικά, οι ΗΠΑ έχουν 2 εκατομμύρια γεωργούς και το μέσο μέγεθος μιας γεωργικής εκμετάλλευσης είναι 180 εκτάρια).
Η ΕΕ στηρίζει ένα συγκεκριμένο «ευρωπαϊκό γεωργικό μοντέλο»;
Ναι. Η κοινή γεωργική πολιτική αποσκοπεί στη στήριξη της γεωργίας η οποία εγγυάται την επισιτιστική ασφάλεια (σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής) και διασφαλίζει τη διαρκή και ισορροπημένη ανάπτυξη όλων των αγροτικών περιοχών της Ευρώπης, ακόμη και αυτών με δύσκολες συνθήκες παραγωγής.
Η γεωργία αυτή πρέπει να πληροί πολλαπλές λειτουργίες. Πρέπει να ικανοποιεί τις ανάγκες των πολιτών ως προς τη διατροφή (διαθεσιμότητα, τιμές, ποικιλία, ποιότητα και ασφάλεια των τροφίμων), να προστατεύει το περιβάλλον και να επιτρέπει στους γεωργούς να έχουν ένα αξιοπρεπές εισόδημα.
Παράλληλα, πρέπει να διατηρηθούν οι αγροτικές κοινωνίες και η ύπαιθρος ως πολύτιμο τμήμα της ευρωπαϊκής κληρονομιάς.
Από το 2014, μετά την πολιτική συμφωνία του Ιουνίου 2013, η Κοινή Γεωργική Πολιτική θα λαμβάνει περισσότερο υπόψη την ποικιλομορφία της γεωργίας στην Ευρώπη.
Πού μπορώ να βρω στατιστικά στοιχεία για τη γεωργία της ΕΕ;
Στην ενότητα Στατιστικές και στον ιστότοπο της EUROSTAT.
Η κοινή γεωργική πολιτική δίνει στους γεωργούς της Ευρώπης τη δυνατότητα να ικανοποιήσουν τις ανάγκες 500 εκατομμυρίων Ευρωπαίων πολιτών. Κύριοι στόχοι της είναι να εξασφαλίσει δίκαιο βιοτικό επίπεδο στους γεωργούς και ασφαλή τρόφιμα που παρέχονται σε σταθερή βάση και σε προσιτές τιμές στους καταναλωτές.
Η ΚΑΠ έχει αλλάξει πολύ από τότε που ξεκίνησε, το 1962, και εξακολουθεί να εξελίσσεται μέχρι και σήμερα. Η μεταρρύθμιση του Ιουνίου 2013 έχει τρεις προτεραιότητες:
1. διασφάλιση της βιώσιμης παραγωγής τροφίμων·
2. διασφάλιση της βιώσιμης διαχείρισης των φυσικών πόρων·
3. προώθηση της ισορροπημένης ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών σε όλη την ΕΕ.
Ποιος είναι αρμόδιος για την ΚΑΠ;
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεργάζεται με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (κυρίως μέσω των πολλών συμβουλευτικών ομάδων) κατά την προετοιμασία των προτάσεών της. Όταν πρόκειται για νομοθετικές πράξεις, οι προτάσεις της Επιτροπής διαβιβάζονται για λήψη απόφασης στο Συμβούλιο των υπουργών Γεωργίας των 27 κρατών μελών της Ένωσης και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Αρμόδια για την καθημερινή υλοποίηση της ΚΑΠ είναι τα κράτη μέλη. Το Ελεγκτικό Συνέδριο της ΕΕ διαδραματίζει επίσης καθοριστικό ρόλο στην εποπτεία των δαπανών.
Πώς χρησιμοποιείται ο προϋπολογισμός;
Ο προϋπολογισμός της ΚΑΠ δαπανάται με τρεις διαφορετικούς τρόπους:
1. Η εισοδηματική στήριξη των γεωργών και η στήριξη για την τήρηση βιώσιμων γεωργικών πρακτικών: καταβολή άμεσων ενισχύσεων, υπό την προϋπόθεση ότι πληρούνται αυστηρά πρότυπα ασφάλειας των τροφίμων, προστασίας του περιβάλλοντος, υγείας και καλής μεταχείρισης των ζώων. Οι πληρωμές αυτές χρηματοδοτούνται πλήρως από την ΕΕ και ισοδυναμούν με το 70 % περίπου του προϋπολογισμού της ΚΑΠ. Η μεταρρύθμιση του Ιουνίου 2013 προβλέπει ότι το 30% των άμεσων ενισχύσεων συνδέεται με την τήρηση, από τους ευρωπαίους γεωργούς, βιώσιμων γεωργικών πρακτικών, ευεργετικών για την ποιότητα του εδάφους, τη βιοποικιλότητα και το περιβάλλον γενικότερα, όπως, για παράδειγμα, η διαφοροποίηση των καλλιεργειών, η διατήρηση μόνιμων βοσκοτόπων και η διατήρηση των χώρων πρασίνου στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις.
2. Τα μέτρα στήριξης της αγοράς: ενεργοποιούνται, για παράδειγμα, όταν κακές καιρικές συνθήκες αποσταθεροποιούν τις αγορές. Οι πληρωμές αυτές ισοδυναμούν με ποσοστό μικρότερο από το 10 % του προϋπολογισμού της ΚΑΠ.
3. Τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης: μέτρα που έχουν ως σκοπό να βοηθήσουν τους γεωργούς να εκσυγχρονίσουν τις εκμεταλλεύσεις τους και να καταστούν πιο ανταγωνιστικοί, προστατεύοντας παράλληλα το περιβάλλον, να συμβάλουν στη διαφοροποίηση των γεωργικών και μη γεωργικών δραστηριοτήτων και στη ζωτικότητα των αγροτικών κοινοτήτων. Οι πληρωμές αυτές χρηματοδοτούνται εν μέρει από τα κράτη μέλη, είναι συνήθως πολυετείς και ισοδυναμούν με το 20 % περίπου του προϋπολογισμού της ΚΑΠ.
Οι τρεις αυτοί τύποι ενισχύσεων είναι στενά συνδεδεμένοι και η διαχείρισή τους πρέπει να γίνεται με συνεκτικό τρόπο. Οι άμεσες ενισχύσεις, για παράδειγμα, διασφαλίζουν στους γεωργούς ένα σταθερό εισόδημα αλλά και τους επιβραβεύουν για το ότι παρέχουν περιβαλλοντικά οφέλη που εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον. Ομοίως, τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης διευκολύνουν τον εκσυγχρονισμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων με παράλληλη προώθηση της διαφοροποίησης των δραστηριοτήτων στις αγροτικές περιοχές.
Ποιος αποφασίζει για το μέγεθος του προϋπολογισμού της ΚΑΠ;
Ο προϋπολογισμός αποφασίζεται κάθε χρόνο από το Συμβούλιο της ΕΕ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Για να διατηρηθούν οι μακροπρόθεσμες δαπάνες υπό έλεγχο, τα δύο αυτά όργανα αποφασίζουν με βάση πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο. Τα ποσά για την ΚΑΠ αποτελούν μέρος του τομέα 2 του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (με τίτλο «Αειφόρος Ανάπτυξη - Φυσικοί Πόροι») Σε αυτόν τον τομέα 2, το πολυετές πλαίσιο ορίζει ένα ανώτατο όριο για τον πρώτο πυλώνα της ΚΑΠ (άμεσες ενισχύσεις και μέτρα αγοράς). Επιπλέον, τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης του δεύτερου πυλώνα της ΚΑΠ χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο του συνολικού ποσού του τομέα 2. Το ισχύον δημοσιονομικό πλαίσιο καλύπτει την περίοδο 2007-2013 και το επόμενο θα καλύψει την περίοδο 2014-2020.
Απολαύουν όλοι οι γεωργοί ίση μεταχείριση;
Λόγω της εξέλιξης της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής και της χρήσης των «ιστορικών αναφορών», το ύψος των ενισχύσεων μπορεί να ποικίλλει σημαντικά από τη μία γεωργική εκμετάλλευση στην άλλη, από το ένα κράτος μέλος στο άλλο, από τη μια περιοχή στην άλλη. Η μείωση της διαφοράς των επιπέδων στήριξης κατά τη διάρκεια της περιόδου 2014-2020 μεταξύ των κρατών μελών, μεταξύ των περιφερειών και μεταξύ των γεωργών είναι ένας από τους κύριους στόχους της μεταρρύθμισης της ΚΓΠ που εγκρίθηκε το 2013. Στόχος είναι να καταστεί η ΚΓΠ πιο δίκαιη.
Όσον αφορά τις χώρες και τις περιφέρειες που ανήκαν στην ΕΕ πριν από το 2004, η σημερινή κατάσταση εξηγείται από το γεγονός ότι αρχικά το ύψος της ενίσχυσης που ελάμβαναν οι γεωργοί εξαρτιόταν από τη στήριξη που είχε λάβει η εκμετάλλευση κατά την περίοδο αναφοράς 2000-2002, την έκταση που καλλιεργούνταν και το μοντέλο ενισχύσεων που υιοθετούσε κάθε κράτος μέλος. Αποτέλεσμα ήταν ένας γεωργός να μπορεί να λάβει ενίσχυση ύψους 50 ευρώ ανά εκτάριο και ο γείτονάς του 1000 ευρώ ανά εκτάριο για έκταση με τα ίδια ακριβώς αγρονομικά χαρακτηριστικά.
Από τη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ το 2003 και μετά, τα «παλαιά» κράτη μέλη έχουν τη δυνατότητα να αναδιανείμουν τις άμεσες ενισχύσεις στους γεωργούς, καταβάλλοντας ενισχύσεις σε ατομική βάση, σε περιφερειακή βάση, ή με συνδυασμό και των δύο. Μπορούν να εφαρμόζουν το περιφερειακό ή το υβριδικό μοντέλο για να αποκαταστήσουν περιπτώσεις άδικης μεταχείρισης. Μεταξύ αυτών των 15 κρατών μελών, η Γερμανία είναι το μόνο κράτος που έχει παραιτηθεί πλήρως από ιστορικές αναφορές.
Όσον αφορά τα κράτη μέλη που προσχώρησαν στην ΕΕ από το 2004 και μετά, οι εν λόγω άμεσες ενισχύσεις βασίζονται σε κατ΄αποκοπή ποσό ανά εκτάριο για όλους τους γεωργούς των εν λόγω κρατών μελών.
Παρότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει από το 1999 επανειλημμένως προτείνει τη θέσπιση ανώτατου ορίου για τις άμεσες ενισχύσεις, ώστε η κατανομή τους να γίνει πιο δίκαιη, αρκετά κράτη μέλη απέρριψαν την πρόταση αυτή.
Στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα πρέπει επίσης να καταβληθούν προσπάθειες σύγκλισης για να μειωθούν οι αποκλίσεις μεταξύ των επιπέδων των άμεσων ενισχύσεων που απολαμβάνουν οι γεωργοί στα διάφορα κράτη μέλη. Σύμφωνα με τις αποφάσεις του Ιουνίου 2013, η κατανομή του προϋπολογισμού της ΚΑΠ θα διασφαλίζει ότι, ως το 2019, κανένα κράτος μέλος δεν θα λαμβάνει κάτω από το 75% του κοινοτικού μέσου όρου1. Εντός ενός επιμέρους κράτους μέλους ή περιφέρειας θα μειωθούν οι αποκλίσεις των επιπέδων ενίσχυσης μεταξύ των γεωργικών εκμεταλλεύσεων: η στρεμματική ενίσχυση δεν θα μπορεί να είναι χαμηλότερη από το 60% του μέσου όρου των ενισχύσεων που θα χορηγηθούν ως το 2019 στην ίδια διοικητική ή γεωργική περιοχή. Τα κράτη μέλη θα μπορούν να χορηγούν μεγαλύτερες ενισχύσεις για τα «πρώτα στρέμματα» της εκμετάλλευσης ώστε να στηρίζουν περισσότερο τις μικρές και μεσαίες δομές. Για τα νέα κράτη μέλη, το Απλοποιημένο Καθεστώς Ενιαίας Στρεμματικής Ενίσχυσης (SAPS) μπορεί να παραταθεί μέχρι το 2020.
Ενθαρρύνει η ΚΑΠ τον εκσυγχρονισμό της ευρωπαϊκής γεωργίας;
Ναι. Υπάρχουν πολλά κίνητρα για την προώθηση του εκσυγχρονισμού, που βοηθούν τους γεωργούς να βελτιώσουν τις εκμεταλλεύσεις τους, να μεταποιούν και να πωλούν τα προϊόντα τους καθώς και να παράγουν τρόφιμα υψηλής ποιότητας εφαρμόζοντας πιο βιώσιμες και πιο φιλικές προς το περιβάλλον μεθόδους καλλιέργειας. Από το 2014, νέα μέτρα θα είναι διαθέσιμα στο πλαίσιο της ΚΑΠ για τη διευκόλυνση των συλλογικών επενδύσεων, τη στήριξη των μικρών εκμεταλλεύσεων για την ανάπτυξή τους και την ενθάρρυνση της μεταφοράς των γνώσεων αγρονομίας μεταξύ των γεωργών μέσω μιας ευρωπαϊκής σύμπραξης για την καινοτομία στον τομέα της γεωργίας.
Παρατηρούνται περιπτώσεις απάτης κατά την εφαρμογή της ΚΑΠ;
Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF), οι περιπτώσεις απάτης αφορούσαν κατά μέσο όρο το 0,02% του προϋπολογισμού της ΚΑΠ το διάστημα 2006-2010. Τα τελευταία αυτά χρόνια, η ΕΕ ενίσχυσε τους δημοσιονομικούς ελέγχους της.
Ελέγχει κανείς αν επιτυγχάνονται οι στόχοι της ΚΑΠ;
Ναι. Η αποτελεσματικότητα της ΚΑΠ αξιολογείται προσεκτικά. Προτού καταθέσει οποιαδήποτε νομοθετική πρόταση, η Επιτροπή συμβουλεύεται πάντοτε τα ενδιαφερόμενα μέρη και τους πολίτες και διενεργεί αναλύσεις αντικτύπου. Συχνά ζητά και τη διεξαγωγή ανεξάρτητων μελετών σχετικά με τις επιδόσεις των διαφόρων εργαλείων της ΚΓΠ και σχετικά με τον τρόπο που αυτά μπορούν να βελτιωθούν.
Σε τι αποσκοπούν οι άμεσες ενισχύσεις;
Οι άμεσες ενισχύσεις εξασφαλίζουν τη συνέχιση της γεωργίας σε όλη την ΕΕ, παρέχοντας ένα σταθερό εισόδημα στους γεωργούς. Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύουν τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και τις προστατεύουν έναντι των διακυμάνσεων των τιμών. Οι άμεσες πληρωμές αντιπροσωπεύουν κατά μέσο όρο το 30% του γεωργικού εισοδήματος στην ΕΕ. Αλλά τα τελευταία χρόνια, σε περιόδους κρίσης, οι άμεσες ενισχύσεις αντιπροσώπευσαν περισσότερο από το 60% του γεωργικού εισοδήματος, όπως για παράδειγμα στη Σουηδία, την Ιρλανδία ή τη Δανία κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2008/2009.
Οι άμεσες ενισχύσεις επιβραβεύουν επίσης τους γεωργούς για πτυχές της εργασίας τους που δεν συνδέονται με τις αγορές, αλλά συνιστούν, ωστόσο, δημόσια αγαθά ζωτικής σημασίας για όλους τους Ευρωπαίους. Η μεταρρύθμιση που εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2013 προβλέπει ότι το 30% των άμεσων ενισχύσεων που καταβάλλονται στους γεωργούς θα πρέπει να συνδέεται με την τήρηση αποτελεσματικών γεωργικών πρακτικών για την προστασία της βιοποικιλότητας, της ποιότητας του εδάφους και του περιβάλλοντος εν γένει. Σε αυτές περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, η διαφοροποίηση των καλλιεργειών, η διατήρηση των μόνιμων λειμώνων ή οικολογικές ζώνες στις εκμεταλλεύσεις.
Επιπλέον, όλες οι άμεσες ενισχύσεις καταβάλλονται μόνον υπό τον όρο ότι τηρούνται αυστηρά πρότυπα σε σχέση με το περιβάλλον, την ασφάλεια των τροφίμων, την υγεία των φυτών και των ζώων, την καλή μεταχείριση των ζώων και ότι γενικά διατηρείται η γη σε καλή παραγωγική κατάσταση. Αυτό ονομάζεται «πολλαπλή συμμόρφωση». Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με τους κανόνες αυτούς, οι πληρωμές μπορούν να ανασταλούν και ο γεωργός υπόκειται σε κυρώσεις.
Αγορές γεωργικών προϊόντων στην ΕΕ: πώς λειτουργούν;
Η ΚΑΠ δεν διασφαλίζει μόνον ότι η γεωργική παραγωγή συμβαδίζει με τη ζήτηση στις αγορές, αλλά παρέχει και μηχανισμούς («δίχτυα ασφαλείας») ώστε να μην καταστρέφονται ολόκληρες παρτίδες παραγωγής λόγω οικονομικών και υγειονομικών κρίσεων ή δυσχερών καιρικών συνθηκών. Οι μηχανισμοί αυτοί περιλαμβάνουν κρατικές παρεμβάσεις (εθνικοί φορείς παρέμβασης αποσύρουν την πλεονασματική παραγωγή από την αγορά) και ενισχύσεις για την ιδιωτική αποθεματοποίηση (με σκοπό τη σταθεροποίηση των αγορών).
Οι αγροτικές περιοχές αντιπροσωπεύουν πάνω από το 77% της επικράτειας της ΕΕ (47% γεωργικές εκτάσεις και 30% δάση) και φιλοξενούν περίπου το ήμισυ του πληθυσμού της (αγροτικές κοινότητες και άλλοι κάτοικοι)..................
Πόσοι γεωργοί υπάρχουν στην ΕΕ;
12 εκατομμύρια (πλήρους απασχόλησης). Συνολικά, η γεωργία και η βιομηχανία τροφίμων - η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη γεωργία για τον εφοδιασμό της - αντιπροσωπεύουν το 6% του ΑΕΠ της ΕΕ, 15 εκατ. επιχειρήσεις και 46 εκατ. θέσεις εργασίας.
Τι είδους γεωργικές εκμεταλλεύσεις υπάρχουν στην ΕΕ;
Τα είδη των γεωργικών εκμεταλλεύσεων ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό. Περιλαμβάνουν την εντατική, την κλασική και τη βιολογική γεωργία. Η ποικιλομορφία αυτή έχει αυξηθεί ακόμη περισσότερο με την προσχώρηση στην ΕΕ των νέων χωρών από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.
Η πιο συνηθισμένη περίπτωση είναι οι οικογενειακές γεωργικές εκμεταλλεύσεις, οι οποίες συχνά μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά.
Οι Ευρώπη έχει 12 εκατομμύρια γεωργούς και το μέσο μέγεθος μιας γεωργικής εκμετάλλευσης είναι γύρω στα 15 εκτάρια (συγκριτικά, οι ΗΠΑ έχουν 2 εκατομμύρια γεωργούς και το μέσο μέγεθος μιας γεωργικής εκμετάλλευσης είναι 180 εκτάρια).
Η ΕΕ στηρίζει ένα συγκεκριμένο «ευρωπαϊκό γεωργικό μοντέλο»;
Ναι. Η κοινή γεωργική πολιτική αποσκοπεί στη στήριξη της γεωργίας η οποία εγγυάται την επισιτιστική ασφάλεια (σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής) και διασφαλίζει τη διαρκή και ισορροπημένη ανάπτυξη όλων των αγροτικών περιοχών της Ευρώπης, ακόμη και αυτών με δύσκολες συνθήκες παραγωγής.
Η γεωργία αυτή πρέπει να πληροί πολλαπλές λειτουργίες. Πρέπει να ικανοποιεί τις ανάγκες των πολιτών ως προς τη διατροφή (διαθεσιμότητα, τιμές, ποικιλία, ποιότητα και ασφάλεια των τροφίμων), να προστατεύει το περιβάλλον και να επιτρέπει στους γεωργούς να έχουν ένα αξιοπρεπές εισόδημα.
Παράλληλα, πρέπει να διατηρηθούν οι αγροτικές κοινωνίες και η ύπαιθρος ως πολύτιμο τμήμα της ευρωπαϊκής κληρονομιάς.
Από το 2014, μετά την πολιτική συμφωνία του Ιουνίου 2013, η Κοινή Γεωργική Πολιτική θα λαμβάνει περισσότερο υπόψη την ποικιλομορφία της γεωργίας στην Ευρώπη.
Πού μπορώ να βρω στατιστικά στοιχεία για τη γεωργία της ΕΕ;
Στην ενότητα Στατιστικές και στον ιστότοπο της EUROSTAT.
ΚΑΠ: βασικά στοιχείο
Τι είναι η ΚΑΠ;Η κοινή γεωργική πολιτική δίνει στους γεωργούς της Ευρώπης τη δυνατότητα να ικανοποιήσουν τις ανάγκες 500 εκατομμυρίων Ευρωπαίων πολιτών. Κύριοι στόχοι της είναι να εξασφαλίσει δίκαιο βιοτικό επίπεδο στους γεωργούς και ασφαλή τρόφιμα που παρέχονται σε σταθερή βάση και σε προσιτές τιμές στους καταναλωτές.
Η ΚΑΠ έχει αλλάξει πολύ από τότε που ξεκίνησε, το 1962, και εξακολουθεί να εξελίσσεται μέχρι και σήμερα. Η μεταρρύθμιση του Ιουνίου 2013 έχει τρεις προτεραιότητες:
1. διασφάλιση της βιώσιμης παραγωγής τροφίμων·
2. διασφάλιση της βιώσιμης διαχείρισης των φυσικών πόρων·
3. προώθηση της ισορροπημένης ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών σε όλη την ΕΕ.
Ποιος είναι αρμόδιος για την ΚΑΠ;
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεργάζεται με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (κυρίως μέσω των πολλών συμβουλευτικών ομάδων) κατά την προετοιμασία των προτάσεών της. Όταν πρόκειται για νομοθετικές πράξεις, οι προτάσεις της Επιτροπής διαβιβάζονται για λήψη απόφασης στο Συμβούλιο των υπουργών Γεωργίας των 27 κρατών μελών της Ένωσης και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Αρμόδια για την καθημερινή υλοποίηση της ΚΑΠ είναι τα κράτη μέλη. Το Ελεγκτικό Συνέδριο της ΕΕ διαδραματίζει επίσης καθοριστικό ρόλο στην εποπτεία των δαπανών.
Πώς χρησιμοποιείται ο προϋπολογισμός;
Ο προϋπολογισμός της ΚΑΠ δαπανάται με τρεις διαφορετικούς τρόπους:
1. Η εισοδηματική στήριξη των γεωργών και η στήριξη για την τήρηση βιώσιμων γεωργικών πρακτικών: καταβολή άμεσων ενισχύσεων, υπό την προϋπόθεση ότι πληρούνται αυστηρά πρότυπα ασφάλειας των τροφίμων, προστασίας του περιβάλλοντος, υγείας και καλής μεταχείρισης των ζώων. Οι πληρωμές αυτές χρηματοδοτούνται πλήρως από την ΕΕ και ισοδυναμούν με το 70 % περίπου του προϋπολογισμού της ΚΑΠ. Η μεταρρύθμιση του Ιουνίου 2013 προβλέπει ότι το 30% των άμεσων ενισχύσεων συνδέεται με την τήρηση, από τους ευρωπαίους γεωργούς, βιώσιμων γεωργικών πρακτικών, ευεργετικών για την ποιότητα του εδάφους, τη βιοποικιλότητα και το περιβάλλον γενικότερα, όπως, για παράδειγμα, η διαφοροποίηση των καλλιεργειών, η διατήρηση μόνιμων βοσκοτόπων και η διατήρηση των χώρων πρασίνου στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις.
2. Τα μέτρα στήριξης της αγοράς: ενεργοποιούνται, για παράδειγμα, όταν κακές καιρικές συνθήκες αποσταθεροποιούν τις αγορές. Οι πληρωμές αυτές ισοδυναμούν με ποσοστό μικρότερο από το 10 % του προϋπολογισμού της ΚΑΠ.
3. Τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης: μέτρα που έχουν ως σκοπό να βοηθήσουν τους γεωργούς να εκσυγχρονίσουν τις εκμεταλλεύσεις τους και να καταστούν πιο ανταγωνιστικοί, προστατεύοντας παράλληλα το περιβάλλον, να συμβάλουν στη διαφοροποίηση των γεωργικών και μη γεωργικών δραστηριοτήτων και στη ζωτικότητα των αγροτικών κοινοτήτων. Οι πληρωμές αυτές χρηματοδοτούνται εν μέρει από τα κράτη μέλη, είναι συνήθως πολυετείς και ισοδυναμούν με το 20 % περίπου του προϋπολογισμού της ΚΑΠ.
Οι τρεις αυτοί τύποι ενισχύσεων είναι στενά συνδεδεμένοι και η διαχείρισή τους πρέπει να γίνεται με συνεκτικό τρόπο. Οι άμεσες ενισχύσεις, για παράδειγμα, διασφαλίζουν στους γεωργούς ένα σταθερό εισόδημα αλλά και τους επιβραβεύουν για το ότι παρέχουν περιβαλλοντικά οφέλη που εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον. Ομοίως, τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης διευκολύνουν τον εκσυγχρονισμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων με παράλληλη προώθηση της διαφοροποίησης των δραστηριοτήτων στις αγροτικές περιοχές.
Ποιος αποφασίζει για το μέγεθος του προϋπολογισμού της ΚΑΠ;
Ο προϋπολογισμός αποφασίζεται κάθε χρόνο από το Συμβούλιο της ΕΕ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Για να διατηρηθούν οι μακροπρόθεσμες δαπάνες υπό έλεγχο, τα δύο αυτά όργανα αποφασίζουν με βάση πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο. Τα ποσά για την ΚΑΠ αποτελούν μέρος του τομέα 2 του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (με τίτλο «Αειφόρος Ανάπτυξη - Φυσικοί Πόροι») Σε αυτόν τον τομέα 2, το πολυετές πλαίσιο ορίζει ένα ανώτατο όριο για τον πρώτο πυλώνα της ΚΑΠ (άμεσες ενισχύσεις και μέτρα αγοράς). Επιπλέον, τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης του δεύτερου πυλώνα της ΚΑΠ χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο του συνολικού ποσού του τομέα 2. Το ισχύον δημοσιονομικό πλαίσιο καλύπτει την περίοδο 2007-2013 και το επόμενο θα καλύψει την περίοδο 2014-2020.
Απολαύουν όλοι οι γεωργοί ίση μεταχείριση;
Λόγω της εξέλιξης της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής και της χρήσης των «ιστορικών αναφορών», το ύψος των ενισχύσεων μπορεί να ποικίλλει σημαντικά από τη μία γεωργική εκμετάλλευση στην άλλη, από το ένα κράτος μέλος στο άλλο, από τη μια περιοχή στην άλλη. Η μείωση της διαφοράς των επιπέδων στήριξης κατά τη διάρκεια της περιόδου 2014-2020 μεταξύ των κρατών μελών, μεταξύ των περιφερειών και μεταξύ των γεωργών είναι ένας από τους κύριους στόχους της μεταρρύθμισης της ΚΓΠ που εγκρίθηκε το 2013. Στόχος είναι να καταστεί η ΚΓΠ πιο δίκαιη.
Όσον αφορά τις χώρες και τις περιφέρειες που ανήκαν στην ΕΕ πριν από το 2004, η σημερινή κατάσταση εξηγείται από το γεγονός ότι αρχικά το ύψος της ενίσχυσης που ελάμβαναν οι γεωργοί εξαρτιόταν από τη στήριξη που είχε λάβει η εκμετάλλευση κατά την περίοδο αναφοράς 2000-2002, την έκταση που καλλιεργούνταν και το μοντέλο ενισχύσεων που υιοθετούσε κάθε κράτος μέλος. Αποτέλεσμα ήταν ένας γεωργός να μπορεί να λάβει ενίσχυση ύψους 50 ευρώ ανά εκτάριο και ο γείτονάς του 1000 ευρώ ανά εκτάριο για έκταση με τα ίδια ακριβώς αγρονομικά χαρακτηριστικά.
Από τη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ το 2003 και μετά, τα «παλαιά» κράτη μέλη έχουν τη δυνατότητα να αναδιανείμουν τις άμεσες ενισχύσεις στους γεωργούς, καταβάλλοντας ενισχύσεις σε ατομική βάση, σε περιφερειακή βάση, ή με συνδυασμό και των δύο. Μπορούν να εφαρμόζουν το περιφερειακό ή το υβριδικό μοντέλο για να αποκαταστήσουν περιπτώσεις άδικης μεταχείρισης. Μεταξύ αυτών των 15 κρατών μελών, η Γερμανία είναι το μόνο κράτος που έχει παραιτηθεί πλήρως από ιστορικές αναφορές.
Όσον αφορά τα κράτη μέλη που προσχώρησαν στην ΕΕ από το 2004 και μετά, οι εν λόγω άμεσες ενισχύσεις βασίζονται σε κατ΄αποκοπή ποσό ανά εκτάριο για όλους τους γεωργούς των εν λόγω κρατών μελών.
Παρότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει από το 1999 επανειλημμένως προτείνει τη θέσπιση ανώτατου ορίου για τις άμεσες ενισχύσεις, ώστε η κατανομή τους να γίνει πιο δίκαιη, αρκετά κράτη μέλη απέρριψαν την πρόταση αυτή.
Στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα πρέπει επίσης να καταβληθούν προσπάθειες σύγκλισης για να μειωθούν οι αποκλίσεις μεταξύ των επιπέδων των άμεσων ενισχύσεων που απολαμβάνουν οι γεωργοί στα διάφορα κράτη μέλη. Σύμφωνα με τις αποφάσεις του Ιουνίου 2013, η κατανομή του προϋπολογισμού της ΚΑΠ θα διασφαλίζει ότι, ως το 2019, κανένα κράτος μέλος δεν θα λαμβάνει κάτω από το 75% του κοινοτικού μέσου όρου1. Εντός ενός επιμέρους κράτους μέλους ή περιφέρειας θα μειωθούν οι αποκλίσεις των επιπέδων ενίσχυσης μεταξύ των γεωργικών εκμεταλλεύσεων: η στρεμματική ενίσχυση δεν θα μπορεί να είναι χαμηλότερη από το 60% του μέσου όρου των ενισχύσεων που θα χορηγηθούν ως το 2019 στην ίδια διοικητική ή γεωργική περιοχή. Τα κράτη μέλη θα μπορούν να χορηγούν μεγαλύτερες ενισχύσεις για τα «πρώτα στρέμματα» της εκμετάλλευσης ώστε να στηρίζουν περισσότερο τις μικρές και μεσαίες δομές. Για τα νέα κράτη μέλη, το Απλοποιημένο Καθεστώς Ενιαίας Στρεμματικής Ενίσχυσης (SAPS) μπορεί να παραταθεί μέχρι το 2020.
Ενθαρρύνει η ΚΑΠ τον εκσυγχρονισμό της ευρωπαϊκής γεωργίας;
Ναι. Υπάρχουν πολλά κίνητρα για την προώθηση του εκσυγχρονισμού, που βοηθούν τους γεωργούς να βελτιώσουν τις εκμεταλλεύσεις τους, να μεταποιούν και να πωλούν τα προϊόντα τους καθώς και να παράγουν τρόφιμα υψηλής ποιότητας εφαρμόζοντας πιο βιώσιμες και πιο φιλικές προς το περιβάλλον μεθόδους καλλιέργειας. Από το 2014, νέα μέτρα θα είναι διαθέσιμα στο πλαίσιο της ΚΑΠ για τη διευκόλυνση των συλλογικών επενδύσεων, τη στήριξη των μικρών εκμεταλλεύσεων για την ανάπτυξή τους και την ενθάρρυνση της μεταφοράς των γνώσεων αγρονομίας μεταξύ των γεωργών μέσω μιας ευρωπαϊκής σύμπραξης για την καινοτομία στον τομέα της γεωργίας.
Παρατηρούνται περιπτώσεις απάτης κατά την εφαρμογή της ΚΑΠ;
Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF), οι περιπτώσεις απάτης αφορούσαν κατά μέσο όρο το 0,02% του προϋπολογισμού της ΚΑΠ το διάστημα 2006-2010. Τα τελευταία αυτά χρόνια, η ΕΕ ενίσχυσε τους δημοσιονομικούς ελέγχους της.
Ελέγχει κανείς αν επιτυγχάνονται οι στόχοι της ΚΑΠ;
Ναι. Η αποτελεσματικότητα της ΚΑΠ αξιολογείται προσεκτικά. Προτού καταθέσει οποιαδήποτε νομοθετική πρόταση, η Επιτροπή συμβουλεύεται πάντοτε τα ενδιαφερόμενα μέρη και τους πολίτες και διενεργεί αναλύσεις αντικτύπου. Συχνά ζητά και τη διεξαγωγή ανεξάρτητων μελετών σχετικά με τις επιδόσεις των διαφόρων εργαλείων της ΚΓΠ και σχετικά με τον τρόπο που αυτά μπορούν να βελτιωθούν.
Σε τι αποσκοπούν οι άμεσες ενισχύσεις;
Οι άμεσες ενισχύσεις εξασφαλίζουν τη συνέχιση της γεωργίας σε όλη την ΕΕ, παρέχοντας ένα σταθερό εισόδημα στους γεωργούς. Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύουν τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και τις προστατεύουν έναντι των διακυμάνσεων των τιμών. Οι άμεσες πληρωμές αντιπροσωπεύουν κατά μέσο όρο το 30% του γεωργικού εισοδήματος στην ΕΕ. Αλλά τα τελευταία χρόνια, σε περιόδους κρίσης, οι άμεσες ενισχύσεις αντιπροσώπευσαν περισσότερο από το 60% του γεωργικού εισοδήματος, όπως για παράδειγμα στη Σουηδία, την Ιρλανδία ή τη Δανία κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2008/2009.
Οι άμεσες ενισχύσεις επιβραβεύουν επίσης τους γεωργούς για πτυχές της εργασίας τους που δεν συνδέονται με τις αγορές, αλλά συνιστούν, ωστόσο, δημόσια αγαθά ζωτικής σημασίας για όλους τους Ευρωπαίους. Η μεταρρύθμιση που εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2013 προβλέπει ότι το 30% των άμεσων ενισχύσεων που καταβάλλονται στους γεωργούς θα πρέπει να συνδέεται με την τήρηση αποτελεσματικών γεωργικών πρακτικών για την προστασία της βιοποικιλότητας, της ποιότητας του εδάφους και του περιβάλλοντος εν γένει. Σε αυτές περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, η διαφοροποίηση των καλλιεργειών, η διατήρηση των μόνιμων λειμώνων ή οικολογικές ζώνες στις εκμεταλλεύσεις.
Επιπλέον, όλες οι άμεσες ενισχύσεις καταβάλλονται μόνον υπό τον όρο ότι τηρούνται αυστηρά πρότυπα σε σχέση με το περιβάλλον, την ασφάλεια των τροφίμων, την υγεία των φυτών και των ζώων, την καλή μεταχείριση των ζώων και ότι γενικά διατηρείται η γη σε καλή παραγωγική κατάσταση. Αυτό ονομάζεται «πολλαπλή συμμόρφωση». Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με τους κανόνες αυτούς, οι πληρωμές μπορούν να ανασταλούν και ο γεωργός υπόκειται σε κυρώσεις.
Αγορές γεωργικών προϊόντων στην ΕΕ: πώς λειτουργούν;
Η ΚΑΠ δεν διασφαλίζει μόνον ότι η γεωργική παραγωγή συμβαδίζει με τη ζήτηση στις αγορές, αλλά παρέχει και μηχανισμούς («δίχτυα ασφαλείας») ώστε να μην καταστρέφονται ολόκληρες παρτίδες παραγωγής λόγω οικονομικών και υγειονομικών κρίσεων ή δυσχερών καιρικών συνθηκών. Οι μηχανισμοί αυτοί περιλαμβάνουν κρατικές παρεμβάσεις (εθνικοί φορείς παρέμβασης αποσύρουν την πλεονασματική παραγωγή από την αγορά) και ενισχύσεις για την ιδιωτική αποθεματοποίηση (με σκοπό τη σταθεροποίηση των αγορών).