Η Κυπαρισσία στην μακραίωνη ύπαρξή της την συντροφεύουν διάφοροι Μύθοι και Θρύλοι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Διονυσιάδα πηγή ή Αη Λαγούδης όπως συνηθίζουν να την αποκαλούν σήμερα, της οποίας τα νερά από αρχαιοτάτους χρόνους αναβλύζουν πλησίον του χειμέριου κύματος.
Ο Μύθος λέει ότι ο Θεός Διόνυσος ναυαγός και διψασμένος βρέθηκε στην ακτή, κτύπησε με τον θυρσό του τη γη και ανέβλυσε άφθονο και γάργαρο νερό και ικανοποίησε την δίψα του. Οι περιπέτειες του Θεού Διονύσου δεν σταματούν εδώ. Τυρρινοί πειρατές τον συνέλλαβαν, του έδεσαν τα χέρια και τα πόδια με βέργες λυγαριάς που υπήρχαν άφθονες στην περιοχή και τον πήραν στο πειρατικό πλεούμενο. Οι βέργες όμως άνθισαν και έκαναν ωραία σταφύλια και αυτά μυρωδάτο κρασί. Τότε οι πειρατές κατάλαβαν ότι δεν έχουν να κάνουν με κοινό θνητό αλλά με Θεό, φοβισμένοι έπεσαν στην θάλασσα και έγινα δελφίνια. Για το επεισόδιο με τους Τυρρινούς πειρατές μιλούν και άλλες περιοχές, μάλιστα κύλικας του -530 που αναπαριστά τις σκηνές αυτές είναι εκτεθειμένος στο μουσείου Μονάχου.
Αναπαράσταση του μύθου της απαγωγής του Διονύσου από Τυρρηνούς πειρατές, σε κύλικα του Εξεκία, περ. -530 που βρέθηκε στην ετρουσκική πόλη Vulci.
Ένας άλλος μύθος που συνδέεται με την Διονυσιάδα πηγή είναι αυτός της ντελικάτης λευκοφορούσας παρθένας νύμφης των νερών Γελούδως με την σαγηνευτική ομορφιά και προστάτιδα των νεογέννητων παιδιών από τον πρόωρο θάνατο, η οποία είχε αναθρέψει τον Διόνυσο στην μικρή του ηλικία.
Η θέση Γελουδά, στα ανατολικά της άνω πόλης της Κυπαρισσίας και στην οποία τον 19ο αιώνα ανεγέρθη από τον μοναχό Γαβριήλ ο ναός της Παναγίας της Γελουδιώτισσας, άλλοτε κάλυπτε πυκνό δάσος με πολλές πηγές που έρεε άφθονο νερό.
Σε μιά από αυτές τις πηγές έπεσε το πέδιλο της Νύμφης Γελούδως και με υπόγεια διαδρομή ήλθε στην επιφάνεια στην Διονυσάδα πηγή. Και σήμερα επικρατεί η άποψη ότι τα νερά της υπόγειας διαδρομής, εκτός από την Διονυσιάδα πηγή βρίσκουν διέξοδο και στην πηγή Ψυρρού, μάλιστα κατολισθήσεις που είχαν παρατηρηθεί τον περασμένο αιώνα τις αποδίδουν σε αυτή την υπόγεια διαδρομή των υδάτων.
Δεξιά: Ο Ναίσκος της παναγίας γελουδιώτισσας, Κυπαρισσία
Ο Παυσανίας ο περιηγητής από την Μικρασιατική Λυδία που έζησε τον +2ο αιώνα, στο οδοιπορικό του στην Μεσσηνία προερχόμενος από την Πύλο γράφει:
" Αφικνουμένων δε είς Κυπαρισσίας εκ Πύλου σφ΄ισι υπό την Πόλει πλησίον θαλάσσης εστί, ρυήναι δε Διονύσω το ίδωρ λέγουσι θύρσω πληξάντι εις την γην και επί τούτω Διονυσιάδα ονομάζουν την πηγή"
Μεταφρασμένη η παράγραφος λέει:
" Όταν δε κανείς από την Πύλο φθάσει εις την Κυπαρισσία και πλησίον της θαλάσσης υπάρχει πηγή που λέγουν ότι προς χάριν του Θεού Διονύσου έτρεξε νερό αφού κτύπησε τη γη με τον θύρσο του και από τότε Διονυσιάδα την ονομάζουν"
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στο χώρο της Διονυσιάδας πηγής τον Τρυγητή τον μήνα της κοπής των σταφυλιών, εορτάζετο ο θεός της έκστασης και του κεφιού Διόνυσος, το όνομά του βρίσκουμε στις πινακίδες με τη γραμμική γραφή Β΄ της Πύλου. Στην ίδια περιοχή και την ίδια χρονική περίοδο πραγματοποιήτε του Σταυρού το πανηγύρι, προφανώς είναι συνέχεια της εορτής του Διονύσου, την άποψη αυτή ενισχύει ότι πολλές αρχαίες εορτές προσαρμόστηκαν στο χριστιανικό εορτολόγιο. Από που προέρχεται, που μεταγενέστερα η πηγή ονομάστηκε Αη Λαγούδι δεν το γνωρίζουμε, οι διάφορες απόψεις δεν είναι πειστικές, ίσως προέρχεται από τους Φράγκους ή Ενετούς που ήσαν κυρίαρχοι της περιοχής για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Σε όχι πολύ μακρινούς χρόνους τα νερά της πηγής μέσω ενός φυσικού καναλιού που η πολύχρονη ροή των νερών είχε διαμορφώσει, του οποίου τις όχθες κάλυπταν βούρλα, σπάρτα, σκάνδαμη και στην κύτη του έπλεαν χέλια, βάτραχοι, γόνοι βατράχων, μικρά ψάρια και, μέχρι τα άφθονα νερά να σμίξουν με το Ιόνιο πέλαγος το κελάρυσμά τους και ο ήχος των βατράχων συνέθεταν μια θαυμάσια μελωδία, μία συναυλία. Ανατολικά της πηγής υπήρχε πυκνή βλάστηση και ένα δάσος από λυγαριές που μοσχοβολούσαν την εποχή της ανθοφορίας τους. Στη λεκάνη της πηγής νοικοκυρές με κόπανους έπλεναν τον βαρύ ρουχισμό και μικροί και μεγάλοι, ιδίως τις απογευματινές ώρες των θερινών μηνών συνοστίζοντο με τα πήλινα και τενεκεδένια αγγεία για δροσερό νερό, ομολογουμένως εικόνες ανεπανάληπτες.
Το παραπάνω κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο του Δημητρίου Κ. Στρατικόπουλου "Πρόσωπα και γεγονότα της Κυπαρισσίας" από τις εκδόσεις "Καγιάφας" Κυπαρισσία.
Ο Μύθος λέει ότι ο Θεός Διόνυσος ναυαγός και διψασμένος βρέθηκε στην ακτή, κτύπησε με τον θυρσό του τη γη και ανέβλυσε άφθονο και γάργαρο νερό και ικανοποίησε την δίψα του. Οι περιπέτειες του Θεού Διονύσου δεν σταματούν εδώ. Τυρρινοί πειρατές τον συνέλλαβαν, του έδεσαν τα χέρια και τα πόδια με βέργες λυγαριάς που υπήρχαν άφθονες στην περιοχή και τον πήραν στο πειρατικό πλεούμενο. Οι βέργες όμως άνθισαν και έκαναν ωραία σταφύλια και αυτά μυρωδάτο κρασί. Τότε οι πειρατές κατάλαβαν ότι δεν έχουν να κάνουν με κοινό θνητό αλλά με Θεό, φοβισμένοι έπεσαν στην θάλασσα και έγινα δελφίνια. Για το επεισόδιο με τους Τυρρινούς πειρατές μιλούν και άλλες περιοχές, μάλιστα κύλικας του -530 που αναπαριστά τις σκηνές αυτές είναι εκτεθειμένος στο μουσείου Μονάχου.
Σύμφωνα τον μύθο που διασώζετε στους Ομηρικούς ύμνους, κάποιοι Τυρρηνοί πειρατές αιχμαλώτισαν το θεό Διόνυσο. Όταν είδαν ένα νέο τόσο όμορφο και γεροδεμένο, πίστεψαν πως πρόκειται για κάποιο αρχοντόπουλο ή ακόμα και βασιλιά. Ευχαριστημένοι με τη σκέψη πως θ' αποκομίσουν πολλά λύτρα για να τον ελευθερώσουν, προσπάθησαν να τον δέσουν με βαριές αλυσίδες, χωρίς όμως να το πετύχουν· με μια μικρή κίνηση ο θεός τις τίναζε από πάνω του. Οι άμυαλοι θνητοί ωστόσο συνέχιζαν τις προσπάθειές τους. Μόνο ο τιμονιέρης του καραβιού προσπάθησε να τους επαναφέρει στα λογικά τους:
«Δε βλέπετε άμυαλοι πως πρόκειται για θεό; Δε φοβάστε την τιμωρία; Μπορεί να είναι ακόμη και ο Ποσειδώνας, που θα μας εκδικηθεί ρίχνοντας το καράβι μας σε άγρια τρικυμία. Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να τον αφήσουμε ελεύθερο».
Ο καπετάνιος και οι υπόλοιποι δε συμφωνούσαν ν' αφήσουν να τους φύγει "τέτοιος θησαυρός". Εκείνη τη στιγμή άρχισε να ρέει στο καράβι κόκκινο κρασί που ζάλισε με τη θεϊκή ευωδιά του τους ναύτες. Ταυτόχρονα ένα κλήμα άρχισε να τυλίγει το κατάρτι και να απλώνει τα φορτωμένα με ζουμερά σταφύλια κλαδιά του σ' όλο το καράβι. Κι ενώ σαστισμένοι παρακολουθούσαν οι ναύτες, άλλο θαύμα γίνεται μπροστά στα μάτια τους: ο όμορφος νέος που ήθελαν να αιχμαλωτίσουν μεταμορφώνεται σ' ένα άγριο λιοντάρι που οι βρυχηθμοί του κάνουν τους ναύτες να πηδούν στη θάλασσα για να γλιτώσουν. Ο Διόνυσος τους μεταμόρφωσε όλους σε δελφίνια και μόνο τον τιμονιέρη δεν πείραξε, επιβραβεύοντάς τον για τη σύνεσή του.
Ένας άλλος μύθος που συνδέεται με την Διονυσιάδα πηγή είναι αυτός της ντελικάτης λευκοφορούσας παρθένας νύμφης των νερών Γελούδως με την σαγηνευτική ομορφιά και προστάτιδα των νεογέννητων παιδιών από τον πρόωρο θάνατο, η οποία είχε αναθρέψει τον Διόνυσο στην μικρή του ηλικία.
Η θέση Γελουδά, στα ανατολικά της άνω πόλης της Κυπαρισσίας και στην οποία τον 19ο αιώνα ανεγέρθη από τον μοναχό Γαβριήλ ο ναός της Παναγίας της Γελουδιώτισσας, άλλοτε κάλυπτε πυκνό δάσος με πολλές πηγές που έρεε άφθονο νερό.Σε μιά από αυτές τις πηγές έπεσε το πέδιλο της Νύμφης Γελούδως και με υπόγεια διαδρομή ήλθε στην επιφάνεια στην Διονυσάδα πηγή. Και σήμερα επικρατεί η άποψη ότι τα νερά της υπόγειας διαδρομής, εκτός από την Διονυσιάδα πηγή βρίσκουν διέξοδο και στην πηγή Ψυρρού, μάλιστα κατολισθήσεις που είχαν παρατηρηθεί τον περασμένο αιώνα τις αποδίδουν σε αυτή την υπόγεια διαδρομή των υδάτων.
Δεξιά: Ο Ναίσκος της παναγίας γελουδιώτισσας, Κυπαρισσία
Ο Παυσανίας ο περιηγητής από την Μικρασιατική Λυδία που έζησε τον +2ο αιώνα, στο οδοιπορικό του στην Μεσσηνία προερχόμενος από την Πύλο γράφει:
" Αφικνουμένων δε είς Κυπαρισσίας εκ Πύλου σφ΄ισι υπό την Πόλει πλησίον θαλάσσης εστί, ρυήναι δε Διονύσω το ίδωρ λέγουσι θύρσω πληξάντι εις την γην και επί τούτω Διονυσιάδα ονομάζουν την πηγή"
Μεταφρασμένη η παράγραφος λέει:
" Όταν δε κανείς από την Πύλο φθάσει εις την Κυπαρισσία και πλησίον της θαλάσσης υπάρχει πηγή που λέγουν ότι προς χάριν του Θεού Διονύσου έτρεξε νερό αφού κτύπησε τη γη με τον θύρσο του και από τότε Διονυσιάδα την ονομάζουν"
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στο χώρο της Διονυσιάδας πηγής τον Τρυγητή τον μήνα της κοπής των σταφυλιών, εορτάζετο ο θεός της έκστασης και του κεφιού Διόνυσος, το όνομά του βρίσκουμε στις πινακίδες με τη γραμμική γραφή Β΄ της Πύλου. Στην ίδια περιοχή και την ίδια χρονική περίοδο πραγματοποιήτε του Σταυρού το πανηγύρι, προφανώς είναι συνέχεια της εορτής του Διονύσου, την άποψη αυτή ενισχύει ότι πολλές αρχαίες εορτές προσαρμόστηκαν στο χριστιανικό εορτολόγιο. Από που προέρχεται, που μεταγενέστερα η πηγή ονομάστηκε Αη Λαγούδι δεν το γνωρίζουμε, οι διάφορες απόψεις δεν είναι πειστικές, ίσως προέρχεται από τους Φράγκους ή Ενετούς που ήσαν κυρίαρχοι της περιοχής για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Σε όχι πολύ μακρινούς χρόνους τα νερά της πηγής μέσω ενός φυσικού καναλιού που η πολύχρονη ροή των νερών είχε διαμορφώσει, του οποίου τις όχθες κάλυπταν βούρλα, σπάρτα, σκάνδαμη και στην κύτη του έπλεαν χέλια, βάτραχοι, γόνοι βατράχων, μικρά ψάρια και, μέχρι τα άφθονα νερά να σμίξουν με το Ιόνιο πέλαγος το κελάρυσμά τους και ο ήχος των βατράχων συνέθεταν μια θαυμάσια μελωδία, μία συναυλία. Ανατολικά της πηγής υπήρχε πυκνή βλάστηση και ένα δάσος από λυγαριές που μοσχοβολούσαν την εποχή της ανθοφορίας τους. Στη λεκάνη της πηγής νοικοκυρές με κόπανους έπλεναν τον βαρύ ρουχισμό και μικροί και μεγάλοι, ιδίως τις απογευματινές ώρες των θερινών μηνών συνοστίζοντο με τα πήλινα και τενεκεδένια αγγεία για δροσερό νερό, ομολογουμένως εικόνες ανεπανάληπτες.
Το παραπάνω κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο του Δημητρίου Κ. Στρατικόπουλου "Πρόσωπα και γεγονότα της Κυπαρισσίας" από τις εκδόσεις "Καγιάφας" Κυπαρισσία.